"Men musulmon oilada tug'ildim. Onam butun umr dinga kuchli berilgan,
otam esa nisbatan liberalroq, biroq onam ta'sirida u ham taqvodor bo'lib
ketgan edi.
Hamma musulmon oilada bo'lganidek, qulog'imga azon
aytildi. Dinim islom qilib belgilandi, islomni o'lgunimcha haqiqat deb
ishonishimga qaror qilindi. So'nggi nafasimgacha Allohga sig'inishim
kerak, deb belgilandi.
Ulg'ayar ekanman, Quronni Allohning tili
bo'lmish arabchada o'qishni, namoz, ro'za va Allohning payg'ambari
Muhammad buyurgan ishlarni qilishni o'rgana boshladim. Har gal yangi
surani ovoz chiqarib o'qiganimda, yaxshi musulmon qiz bo'lib
o'sayotganim uchun maqtov aytishganida onamning yuzidagi xursandchilikni
ko'rib quvonar edim. 12 yoshga kirganimda ota-onamga hijob o'rashni
istashimni aytdim. Ular va qarindoshlar mendan juda faxrlanar edilar.
Ishlarim Allohga ma'qul ekanini aytishganida o'zimni juda baxtli his
qilgandim. Maqsadim do'zax olovidan, eng qo'rqqanim narsadan Alloh meni
asrashi, mendan rozi bo'lishi edi.
Har bir bola kabi men ham
qiziquvchan edim, shubha va savollarim bor edi. Onam Odam Ato, Nuh,
Ibrohim, Yusuf, Muso, Iso va boshqa payg'ambarlar hayotidan hikoyalar
o'qib berar edi. Shu hikoyalar menda birinchi shubhalarni paydo qildi.
Nega, masalan, Alloh bila turib shaytonni yaratdi? Nega Alloh Ibrohimni
sinamoqchi bo'ldi? Alloh kelajakni ko'rmaydimi? Alloh kelajakni o'zi
belgilamaydimi? Biz-chi? Alloh qay birimiz jannatga, qay birimiz
jahannamga yuborilishini belgilamaganmi? Qanday qilib bu hayot sinov
bo'lsin, agar oqibatda barchasi Alloh istaganidek bo'lib chiqsa va
avvalboshdan tayin etilgan bo'lsa?
Shularni so'raganimda nuqul
bir javobni olardim: islom - bu ishonch, Allohdan savol so'rash mumkin
emas (Moida:101). Qolaversa, Alloh bilguvchidir.
Shunday qilib
savollar javobsiz qoldi va men ularni unutishga majbur edim, chunki
Alloh bular haqida o'ylashimni istamas ekan. Yana bir savolim bor edi,
lekin men uni ziddiyatli hisoblab, hech kimdan so'ramagandim: boshqa
xudoga topinayotgan bo'lsak-chi? Balki Alloh xudo emas, Krishna, Iso
yoki boshqa hech kim bilmaydigan iloh xudodir? Unda nima?
Qachon shu savolni o'ylasam, o'zimni aybdor, sharmanda his qilib,
o'zimdan jirkanardim. Allohdan shunday fikrlarim uchun uzr so'rab, meni
hidoyatga boshlashini istar edim, toki u mendan rozi bo'lib, jannatga
kiritsin. Dinga mukkasidan berilgan edim.
15 yoshimga kelib
Quronni bir necha bor arabchada o'qib bo'lgandim, biroq uni o'zimga
tushunarliroq tilda ham o'qishni istadim. Alloh odamzotga kitobida
nimalarni buyurganini tushunishni farz deb o'yladim. Va shunday qilib
inglizcha Quron o'qiy boshladim.
Avvaliga Allohning so'zlariga
mahliyo qoldim, hatto hayajonga ham tushdim, lekin bu hislar tezda
tugadi. O'qishda davom etarkanman, kitobda absurd, mantiqsiz hikoyalar,
varvarcha qonunlar va mizoginiya (xotin-qizlarni kamsitish) ko'rib
hayron qoldim. Bolaligimda tug'ilgan savollar yana qaytib keldi va
o'zimga o'zim onamning gaplarini qaytardim: Alloh bilguvchidir.
Yo'q, men erkak ayolini urishi, bir necha xotin olishi, ularni nazorat
qilishi va ulardan istaganicha "foydalanishi" kerak, deb o'ylamasdim.
Yo'q, men ayol guvohligi erkaknikidan ikki marta past, erkaklar ayollardan yaxshi, ayol hayzi iflos kasallik, deb o'ylamasdim.
Lekin mening nima o'ylashim muhim emas, balki olam yaratuvchisi qarori
muhim va shunday bo'lishi kerak edi. Shunday qilib shubhalarimni yana
bir bora unutib, o'qishni davom ettirdim.
Shu paytga kelib
Facebook'dagi EDMD (Everybody Draw Muhammad Day - Hamma Muhammadni
Chizadi Kuni) haqida eshitib qoldim. Hech qachon bunchalik jahlim
chiqmagan edi. Bu odamlar Muhammad payg'ambarni, Yer yuzida yurganlardan
eng komilini, Allohning o'zi rasul etib tayinlaganini, odamzot
orasidagi eng yaxshi odamni mazax qilishayotgan edi. Shu nodon odamlar
shunday buyuk insonni mazax qilishmoqchimi?
EDMD meni reallik
bilan tanishtirdi. Ungacha hammani biror dinga sig'inadi, deb o'ylar
edim. Yaxshi musulmon sifatida boshqa dinlardan nafrat qilar edim.
Yahudiy va xristianlarni Alloh, rasuli va ummaga dushmanligi uchun;
hinduiylarni esa shirk qilishgani uchun yomon ko'rar edim.
Biroq EDMDda odamlar nafaqat turli ilohiy qarashlarga ega ekanini, balki
xudoga topinmaydigan, hatto xudo mavjud emas, deydiganlar borligini ham
bilib oldim. Ateistlar. Ularni olam yaratilmagan deyishgani uchun
tentak, absurd deb o'ylardim. Unda olam qayerdan keldi? O'sha paytda
nafratlanish uchun yangi odamlarni topgandim. Islomni rad etuvchi va men
hech qachon eshitmagan g'alati fikrlari bor yangi odamlarni.
Men o'shanda islomni himoya qilib, bu fikrlari Alloh biladi qayerdan
kelib qolgan adashganlarga islom ma'nosini tushuntirar edim. O'shanda
men oldin unutmoqchi bo'lganim shubha va savollarga yana ro'baro'
kelishga majbur bo'ldim.
Musulmonlar haqida oldin bilmagan
narsalarni eshitdim. Theo van Gogh islomni tanqid qiluvchi kino olgani
uchun ko'chada musulmon tomonidan o'ldirilganini. Islomiy o'lkalarda
boshqa dinga kirganlar o'ldirilganini. Besoqollar jamoat joyida
o'ldirilishini va boshqa menga musulmonlar aytmagan narsalarni eshitdim.
Biz nuqul G'arb mamlakatlarimizni buzayotgani, odamlarimizni
o'ldirayotgani, yahudiylar falastinliklarni qiynayotgani, hinduiylar
bizni kamsitishi haqida qichqirib kelar edik, lekin musulmonlarning
o'zlari boshqalarni, jumladan musulmonlarni ham o'ldirayotgani haqida
churq etmasdik. Bular muhim emas edi. Birov bizga zulm qilayotganigina
muhim edi. Faqat shu haqida qayg'urar edik.
Mendan Muhammad
payg'ambar hayoti haqida so'rashdi. Mukammal inson deb o'ylab yurganim
unchalik mukammal emasdek ko'rindi. Yoshi 53 bo'la turib, 9 yoshlik
Oyshaga uylanishi (u paytda urf bo'lgani muhim emas, axir Muhammad
barcha davrlar uchun komil bo'lishi kerak edi), Banu Quraysh qabilasi
qatliomi, ko'p xotinlari va cho'rilari, ularga qanday "ega" bo'lgani.
Uning buyrug'i bilan qilingan qaroqchilik, zo'rlash va qotilliklar meni
jirkantirdi. Shu odamga ergashganimdan uyaldim, lekin buni tan olishdan
qo'rqdim. Shuning uchun bu ishlarni o'zimcha oqlashga harakat qildim,
ammo qancha harakat qilsam ham uddalay olmadim.
Yana bir bora
Quronni o'qishga, lekin bu gal fikrlashimni o'chirmaslikka ahd qildim.
Qaytadan o'qib chiqqanimda butun din men uchun parcha-parcha bo'lganidek
tuyuldi. Baqara surasidagi sigir hikoyasini bema'ni, Sulaymon va uning
chumolilar bilan gaplashgani hikoyasini tentakona, Fil surasidagi fillar
hikoyasini absurd, deb topdim. Bularning birontasi ishonarli emas edi.
Tan olishdan qo'rqqan bo'lsam ham, shubhalar kuchaya bordi. Shuning
uchun Allohga yordam so'rab iltijo qildim. U meni sinayapti, deb o'ylab
yordam so'radim. Biroq yordam kelmadi. Asta-sekin Qurondagi yozuvlar,
Allohning qonunlari va payg'ambar ishlariga rozi emasligimni tan ola
boshladim. Quronga tanqidiy nazar bilan qaray boshladim, hatto grammatik
xatolarini ham topdim; Alloh olmosh ishlatishda chalkashlik qilar ekan.
Islomning asosini so'roqlashni boshladim: masalan, Allohning do'zaxi
adolat emas, balki chekli va qisqa umrda qilingan "jinoyatlar" uchun
beriladigan cheksiz, abadiy, vahshiy jazo bo'lib ko'rindi. Shu
"jinoyatlardan" Alloh ko'z o'ngida eng yomoni iymonsizlik ekan. Qatliom,
go'dak zo'rlash kabi yovuzliklar emas, balki ishonmaslik yoki shirk -
shu Alloh uchun eng muhimi ekan.
Allohning o'zi yaratgani
ayollarni yoqtirmasligi, hatto nafratlanishi, ularni kamsitishi meni
bezovta qilgan yana bir narsa bo'ldi. Uning o'z mavjudligiga tayinli
dalil bermay, unga ishonmaganlarga qarshi nuqul urush ochishi… va
hokazo, va hokazo.
Islomning kelib chiqishini o'rgana boshladim
va u menga ochiq-oydin odam tomonidan o'ylab topilgan, aniqrog'i
arablarni boshqarish va surnayiga o'ynatish uchun Muhammad tomonidan
yaratilgani ayon bo'ldi.
Islomning ikir-chikirlargacha nazorat
qilishga berilishi, namoz qilganda oyoqni qanday tutish, hojatdan keyin
qanday artish, qanday soqol o'stirish, qanday yotib uxlash, hatto qanday
yel chiqarish - bularning barchasi bu dinni butun olamni yaratgan xudo
emas, balki mayda-chuydaga berilgan, mukkasidan ketgan odam yaratganiga
ishora qilar edi. Shunday katta koinot yaratuvchisining bir galaktika
chekkasidagi mayda sayyoraga shunchalik berilishi, yana bu sayyoraning
geografik cheklangan Yaqin Sharq sahrosiga "buyruq" yuborishi bo'lmagan
gap, deb o'yladim. Naqadar kuchsiz xudo, chunki u nafaqat oldin yuborgan
kitoblarini himoyalay olmadi, balki "oxirgi" kitobini ham qo'riqlamadi.
Quron o'zgarmagan, degan iddao haqiqat emas, buni ozgina tadqiqot bilan
bilib olish mumkin, lekin musulmonlar buni bilmay, ularning kitobi
naqadar "o'zgarmas" va "mukammal" deb gapiraverishadi. Xuddi bundan
biror naf bordek.
Islom ilohiy emas, Alloh xudo emas, Muhammad
haqiqatgo'y emas, buni tushunishga ancha vaqtim ketdi, biroq oqibatda
tushunib yetdim. Bu qiyin fizika emas, shunchaki ratsional fikrlash va
vijdon kerak, esingni taniganingdan beri haqiqat deb yurganing narsadan
voz kechish qiyin, biroq yolg'onga ishonish yaxshi emas; eski primitiv
sahroi ishonchlardan xalos bo'lish esa juda yoqimli hisdir."
